Kumaş tüccarı Hafız Mustafa Sümer ile İsmet Sümer’in kızı Adalet Ağaoğlu, 23 Ekim 1929’da Ankara’nın Nallıhan ilçesinde dünyaya geldi. Nüfus cüzdanında asıl ismi Fatma İnayet olan usta muharrir, üniversite yıllarında, mahkeme kararıyla ismini Adalet olarak değiştirdi.
Ağaoğlu, yazılarını evlenmeden evvel Adalet Sümer, evlendikten sonra da bir müddet Adalet Sümer Ağaoğlu isimleriyle kaleme aldı, ayrıyeten Parker Quinck, Remüs Telada takma isimlerini da kullandı.
Eğitim hayatı
İlkokulu Nallıhan’da okuyan müellif, Ankara Kız Lisesi’nde okurken birinci şiir ve yazılarını kaleme almaya başladı. Yazı ile bağını “arkadaşlık” olarak tanımlayan usta edebiyatçı, verdiği bir röportajda, “Öyle bir arkadaşlık ki insan bir sefer başladı mı duramıyor artık. Bir yandan da yazarak öğrendiğim kadar hiçbir yerden öğrenmedim. Artık o denli bir şey ki yazmak, sigara tiryakiliğinden daha büyük bir tiryakilik. Gerçekten. Ben elimden düşürmediğim sigarayı basitçe bıraktım, hiç de aramadım. Ama yazmayı bırakamadım. Tiryakilik o dereceydi. Artık yaklaşık 2 yıldır meskenden dışarı çıkamıyorum. Yeniden de yazmadan duramıyorum. Yazmak, su içer üzere içimden geliyor daima.” ifadelerini kullanmıştı.
İil şiirleri
Liseyi bitirdiği 1946 ile 1947 ortasında Ulus gazetesinde tiyatro tenkitleri kaleme alan Ağaoğlu, 1948’de birinci şiiri “Gölgeler”in yayınlandığı Kaynak mecmuasında 1950’ye kadar şiirlerini okuyucuyla buluşturdu.
Tiyatro oyunları yazdı
Başarılı edebiyatçı, 1950’de Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi Fransız Lisanı ve Edebiyatı Kısmı’nı bitirdi.
Şiirin yanı sıra tiyatro oyunlarına da yönelen Ağaoğlu, Ankara Radyosu’nda vazifeye başladığı 1951’de, birinci radyo oyunu “Aşk Şarkısı”nı yazdı. Radyoda bir müddet dramaturg olarak çalışan muharrir, daha sonra Radyo Tiyatrosu Müdürü oldu.
Başarılı muharrir, 1961’de tiyatro oyuncusu ve direktör arkadaşları Kartal Tibet, Üner İlsever, Çetin Köroğlu ve Işık Sabuncu ile Ankara’nın birinci özel tiyatrosu “Meydan Sahnesi”ni kurdu, ayrıyeten Meydan Sahne mecmuasını çıkardı.
“Bir piyes yazalım”
Sevim Uzungören ile kaleme aldığı “Bir Piyes Yazalım” yapıtının Ankara’da sahnelenmeye başladığı 1953’te, tiyatro konusundaki görgü ve bilgisini artırmak üzere Paris’e giden müellif, 1954’te mühendis Halim Ağaoğlu ile evlendi ve eşinin 2018’deki vefatına kadar evlilikleri devam etti.
Yazarın, yaşadığı etraftan edindiği müşahedeler üzerine kurduğu “Evcilik Oyunu” yapıtı 1963-1964 döneminde Ankara’da sahnelendi.
TRT’nin kurulmasının akabinde program uzmanı ve daire başkanlığı misyonlarında bulunan Ağaoğlu, 1971’e kadar TRT’de çalıştı.
Eserleri pek çok lisana çevrildi
Yazdığı oyunlarla 1960 ve 1970’li yılların önde gelen oyun muharrirlerinden biri olan Ağaoğlu’nun yapıtları; Almanca, Slovakça, İngilizce, Hollandaca ve Bulgarcaya çevrildi. Ağaoğlu, kaleme aldığı oyunlarda, toplumun meselelerine, aktüel gelişmelere hassas bir hal sergiledi.
Adalet Ağaoğlu, 1970’lerden itibaren roman ve kıssa yazarlığına yöneldi, “Ölmeye Yatmak” isimli birinci romanını 1973’te, “Yüksek Gerilim” isimli birinci kıssa kitabını ise 1974’te okuyucunun beğenisine sundu.
Dar vakitler…
“Dar Zamanlar” alt başlığıyla yayınlanan “Ölmeye Yatmak”, “Bir Düğün Gecesi” ve “Hayır…” isimli üç romanında, vakti yazdığı romanların en değerli figürü haline getiren muharrir, Çağdaş Türk romanında “zaman ustası” olarak kıymetlendirilir oldu.
Unutulmaz edebiyatçı, romanlarında ekseriyetle aydınların meselelerini ve bağlarını ele alırken, Ölmeye Yatmak’ta, cumhuriyet periyodunun hâkim ideolojisinin, kentsoylu toplumsal kesitler üzerindeki tesirlerini ve tutarsızlıklarını işledi.
Yaptığı bir açıklamada, yaşadığı devirde uğradığı sansür nedeniyle tiyatro oyunu yazmayı bırakıp roman yazmaya yöneldiğini belirten usta kalem, şunları kaydetmişti:
“Kitabım çok makûs şeyler yazdılar”
“İlk romanım çıktığı vakit periyodun en ünlü eleştirmenleri çok makus şeyler yazdılar bu kitap için. Ama ben sokakta yürürken okurun ‘İyi ki Ölmeye Yatmak’ı yazdınız. Ne kadar diğer bir roman.’ deyip beni yoldan çevirdiği oldu. Ben okura karşı sorumluluk duydum. İnan ki sizlerin bana ne diyeceğini, en çok bunu düşünürüm. O sorumluluğu daima duydum. 90 yaşında hala duyuyorum. Bu katlandı, hiç bitmedi. Ben okurum sayesinde var oldum. Eleştirmenler sayesinde var olmadım. Biz bu türlü buluştuk.”
Fikrimin İnce Gülü sinemaya uyarlandı
Yaklaşık 20 yıl roman, öykü ve denemeler yazan Ağaoğlu, 1991’de “Çok Uzak Fazla Yakın” isimli yapıtıyla oyun yazarlığına dönüş yaptı.
Yazarın, “Fikrimin İnce Gülü” romanı, “Sarı Mercedes” ismiyle 1993’te Tunç Okan tarafından sinemaya uyarlandı.
Ağaoğlu, 1996’da, parkta otururken bir otomobilin kendisine çarpması sonucu ağır yaralandı, Türkiye’de ve Türkiye dışında uzun bir tedavi devri geçirdikten sonra sıhhatine kavuştu.
Ödüllü yazar
New York’ta 1969’da yayınlanan The Reader’s Encyclopedia of World Drama isimli tiyatro ansiklopedisinde dünya tiyatro müellifleri ortasında anılan muharririn “Yaşamak” isimli oyunu, Fransız ve Alman radyolarında yayınlandı.
“Üç Oyun” yapıtıyla 1974’te TDK Tiyatro Mükafatını alan Ağaoğlu, “Yüksek Gerilim” ile 1975’te Sait Faik Öykü Armağanını, “Bir Düğün Gecesi” ile 1979’da Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Mükafatını, 1980’de Orhan Kemal Roman Armağanını ve Madaralı Roman Ödülü’nü kazandı.
Başarılı müellif ayrıyeten “Çok Uzak Fazla Yakın” ile 1992’de Türkiye İş Bankası Edebiyat Büyük Mükafatını, 1995’te Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Mükafatını, “Romantik Bir Viyana Yazı” ile 1996’da Aydın Doğan Vakfı Edebiyat Mükafatını, 1997’de NTV Yılın Müellifi Mükafatını, 1999’da ise Aziz Nesin Mükafatını aldı.
Oyunları
“Bir Piyes Yazalım” (S. Uzgören ile, 1953), “Evcilik Oyunu” (1964), “Tombala” (Türk Lisanı mecmuası, 1967), “Çatıdaki Çatlak” (1969), “Üç Oyun” (1973), “Kendini Yazan Şarkı” (1977), “Oyunlar” (1982), “Çok Uzak Fazla Yakın” (1991), “Duvar Öyküsü” (1992), “Şiir ve Sinek” (1992), “Oyunlar I-II” (1993), “Toplu Oyunlar” (1996).
Romanlar
Ölmeye Yatmak” (1973), “Fikrimin İnce Gülü” (1976), “Bir Düğün Gecesi” (1979), “Yaz Sonu” (1980), “Üç Beş Kişi” (1984), “Göç Temizliği” (1985), “Hayır…” (1987), “Ruh Üşümesi” (1991), “Romantik Bir Viyana Yazı” (1993), “Dert Dinleme Uzmanı” (2014)
Anı ve hikayeler
“Damla Damla Günler” (2004), “Yüksek Gerilim” (1974), “Sessizliğin Birinci Sesi” (1978), “Hadi Gidelim” (1982), “Hayatı Savunma Biçimleri” (1997), “Toplu Hikayeler I” (2001), “Toplu Hikayeler II” (2001)
Deneme, eleştiri
“Geçerken” (1986), “Gece Hayatım” (1992), “Karşılaşmalar” (1993), “Başka Karşılaşmalar” (1996), “Öyle Kaosta Bu türlü Karşılaşmalar” (2002)
Derlemeleri
Güner Sümer / Toplu Yapıtları I-II (1983), Seçmeler (1993)
Çevirileri: “Mezarsız Ölüler (J. P. Sartre 1962), Kafkas Tebeşir Dairesi (B. Brecht,1963), Durand Bulvarı (Armand Salcrou, 1967), Amerikano Manyaklar (Razvani, 1973)
Oyunlar II
Bir Piyes Yazalım” – 1953, “Yaşamak” 1955, “Evcilik Oyunu” 1964, “Tombala” 1967, “Çatıdaki Çatlak” 1969, “Sınırlarda” 1969, Üç Oyun: “Bir Kahramanın Ölümü”, “Çıkış”, “Kozalar” – 1973, Kendini Yazan Şarkı” 1976, “Çok Uzak-Fazla Yakın” 1991,”Duvar Öyküsü” 1992, “Fikrimin İnce Gülü” 1996, “Çağımızın Tellalı” 2011
